Cyceron O naturze bogow

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

tyle, co dives, czyli bogaty, co Grecy określają wy-
razem ��; jako że wszystko spada na ziemię
i z ziemi bierze swój początek. Bóg ten ma rzekomo
za żonę Prozerpinę (jest to imię greckie, oznaczające
111
tę samą osobę, którą Grecy zwą także ��),
którą uważa się za uosobienie nasienia płodów ziem-
skich, a która jak się opowiada w związku
z ukryciem jej przez Plutona jest poszukiwana przez
matkę. Tą matką zaś jest Ceres, której imię znaczy
tyle, co Geres i pochodzi od gerere fruges, to jest
wydawać płody, przy czym pierwsza litera została
przypadkiem zmieniona. Podobnie jest u Greków,
bo i oni nadali jej imię "�� zamiast �� ,
to jest matka ziemia. Dalej ten, kto dokonywa wiel-
kich przewrotów (magna vertit), nazwany został Ma-
vors, czyli Marsem. Imię Minerwy zaś wywodzi się
od wyrazu minuere, czyli zmniejszać coś, albo od
wyrazu minari, czyli grozić, obiecywać. A że we
wszystkich sprawach największe znaczenie ma po-
czątek i koniec, pierwsze miejsce przy składaniu
ofiar przyznano Janusowi. Imię jego utworzono od
wyrazu ire, to jest iść, przechodzić, skąd też wszelkie
dostępne przejścia nazywają się iani, a wejścia pro-
wadzące ponad progami do zwykłych domów
ianuae, to jest drzwiami. Imię Westy wzięliśmy od
Greków, gdyż u nich nazywa się ona ��.
Władztwo jej rozciąga się na ołtarze i ogniska do-
mowe i dlatego ponieważ bogini ta jest straż-
niczką rzeczy bardzo poufnych zanosimy do niej
wszelkie modły jako ostatniej. Nad dziedziną zbli-
żoną do jej zakresu działania sprawują rządy bóstwa
zwane Penatami, których miano wywodzi się bądz
to od wyrazu penus, oznaczającego wszelki używany
przez ludzi pokarm, bądz od słowa penitus, to jest
wewnątrz, ponieważ przebywają one w naszych do-
112
mach. Stąd poeci nazywają je także penetrales, to
jest bóstwami wewnętrznymi. Greckiego pochodze-
nia jest imię Apollina, pod którym rozumie się
słońce, podczas gdy Dianę utożsamia się z księżycem.
Podobnie jak nazwa słońca, sol, pochodzi albo od
tego, iż ono samo tylko, solus, jest pośród wszystkich
ciał niebieskich tak wielkie, albo od tego, że gdy
wzejdzie, zaćmiewa wszystkie inne i daje się widzieć
tylko samo, solus również nazwa księżyca, luna,
wzięła swój początek od wyrazu lucere, czyli świecić.
To samo oznacza imię Lucyna, czyli przynosząca
światłość. I jak u Greków wzywa się przy porodzie
właśnie Dianę Lucyferę, czyli przynoszącą światłość,
tak u nas zwraca się do Junony Lucyny. Tę samą
Dianę obdarza się również przydomkiem Omnivaga,
czyli wszędzie błąkającej się nie od polowania,
lecz od tego, że zalicza się do siedmiu gwiazd zwa-
nych sidera tamquam vagantia, to jest gwiazdami jakby
błąkającymi się. Bogini ta ma na imię Diana, gdyż
z nocy czyni prawie dzień (dies). Przy połogach
zaś wzywa się ją dlatego, że płód dojrzewa niekiedy
w ciągu siedmiu, a najczęściej w ciągu dziewięciu
obiegów księżyca, które ponieważ stanowią mensa
spatia, czyli odmierzone okresy nazywają się men-
ses, czyli miesiącami. Timeusz, który w Historii swej
tak pięknie opowiedział wiele rzeczy, napisał, że tej
samej nocy, w której przyszedł na świat Aleksander,
spłonęła świątynia Diany Efeskiej. A zaraz potem
dodał, że nie trzeba się temu dziwić, gdyż Diana
oddaliła się ze swego domu, chcąc pomóc Olimpu
w porodzie. Boginią, która dawała się nakłonić
113
do wszystkiego (veniret), nazwano u nas Wenus
i od niej to raczej pochodzi wyraz venustas, czyli
powab, aniżeli imię Wenus od wyrazu venustas.
Czy widzicie więc, jak od pomyślnych i pożytecz-
nych odkryć przyrodniczych doszło do wniosków
o istnieniu zmyślonych i fałszywych bogów? Stąd to
właśnie zrodziły się mylne mniemania, niepokojące
błędy i prawie babskie zabobony. Oto znane nam są
postacie bogów, ich wiek, odzież i ozdoby, a także
ich płeć, związki małżeńskie, stosunki pokrewieństwa
i wszystko, co zostało przeniesione na bóstwa gwoli
upodobnienia ich do słabych ludzi. Jakoż ukazuje się
ich także w stanie podniecenia; słyszymy mianowicie
o pożądliwościach u bogów, o niepokojach i skłon-
ności do gniewu. Jak podają opowieści poetyckie,
nie są oni też wolni od wojen i walk nie tylko takich,
jak u Homera, gdzie bogowie, podzieleni na dwie
części, wspierali dwa wrogie sobie wojska, lecz także
ich własnych wojen, które prowadzili na przykład
z Tytanami czy z Gigantami. Bardzo nierozsądne
jest zarówno opowiadanie tych rzeczy, jak i wiara
takim opowiadaniom, które pełne są płochych
i w najwyższym stopniu nieuzasadnionych bajeczek.
Jednakowoż, odrzuciwszy z pogardą te bajeczki,
można było uznać bóstwa właściwe dla istoty każdej
rzeczy: Cerery dla ziemi, Neptuna dla mórz i in-
nych bogów dla innych rzeczy niezależnie od tego,
jacy są ci bogowie i jakimi imionami zwykło się ich
obdarzać. Powinniśmy wielbić tych bogów i składać
im cześć. Najlepsza zaś, najczystsza, najrzetelniejsza
i najpełniejsza cześć bogów polega na tym, iż nieu-
114
stannie wielbimy ich szczerym, nieposzlakowanym,
niewinnym sercem i takimiż słowy. Wszak nie tylko
filozofowie, ale i przodkowie nasi odróżniali zabobon
od religii. Tych mianowicie, którzy po całych dniach
modlili się i składali ofiary prosząc, by ich dzieci
mogły ich przeżyć (sibi superstites essent), nazwali
zabobonnymi (superstitiosi), przy czym wyraz ten
otrzymał pózniej szersze znaczenie. Natomiast tym,
którzy zawsze dokładnie przestrzegali i jak gdyby
na nowo powtarzali (relegerent) wszystko, co dotyczy
kultu bogów, nadali miano ludzi religijnych (reli-
giosi) właśnie od częstego spełniania obrządków
religijnych (ex religendo). Podobnie ludzie wyborni
czy eleganccy otrzymali tę nazwę od wyrazu eligere,
czyli wybierać, ludzie pilni, czyli diligentes od
wyrazu diligere, czyli pilnie coś wybierać, a ludzie
rozumni, czyli inteligentni od wyrazu intelligere,
czyli rozumieć. W treści wszystkich tych określeń,
pochodzących od wyrazu legere, zawiera się możność
wybierania czy rozróżniania taka sama, jak w okreś-
leniu religijny". W ten sposób stało się, że z dwóch
wyrazów zabobonny" i religijny" pierwszy
oznacza rzecz naganną, a drugi chwalebną. Lecz
zdaje mi się, że już w stopniu dostatecznym wykaza-
łem tak istnienie bogów, jak i ich właściwości.
Z kolei wypada mi dowieść, że światem kieruje
opatrzność bogów. To nadzwyczaj ważne twier-
dzenie wasi zwolennicy, Kotto, usiłują obalić i dla-
tego z wami to właśnie muszę tutaj stoczyć walkę.
Albowiem zwolennicy waszej szkoły, Wellejuszu, są
gorzej obeznani ze sposobami ujęcia poszczególnych
115
zagadnień przez rozmaite kierunki: czytacie tylko
własne dzieła i tylko własne kochacie, a wszystkich
innych myślicieli osądzacie bez rozpoznania sprawy.
Tyś sam na przykład powiedział w dniu wczoraj-
szym, że stoicy uroili sobie wieszczą staruszkę, którą
nazywają Pronoją, to jest Opatrznością. Popełniłeś
tu błąd o tyle, żeś przypuszczał, iż stoicy wyobrażają
sobie opatrzność jako osobną boginię kierującą i wła-
dającą całym światem. Tymczasem jest to tylko
skrócone wyrażenie. Gdyby na przykład ktoś po-
wiedział, iż rzeczpospolitą ateńską rządzi rada,
brakowałoby tu, że chodzi mu o radę zwaną areo- [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Wątki